Μητρικός θηλασμός. Όλα όσα θέλετε να γνωρίζετε!

Τι είναι μητρικός θηλασμός;

Ο μητρικός θηλασμός είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα βρέφος λαμβάνει το γάλα της μητέρας του, (η σύσταση του οποίου είναι απολύτως προσαρμοσμένη και βιολογικά εξειδικευμένη στις ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού), απευθείας από τους μαστούς της. Το μητρικό γάλα είναι ζωντανός ιστός και εξαιρετικής θρεπτικής αξίας, αποδεδειγμένα πλούσιο σε βιταμίνες, ένζυμα, λευκοκύτταρα, αντισώματα και άλλες αμυντικές ουσίες, που διαμορφώνουν και ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα του νεογέννητου. Αποτελεί, γι’ αυτόν το λόγο, την ιδανική τροφή για τα νεογέννητα και τα βρέφη, παρέχοντας όλα τα απαραίτητα συστατικά για την ανάπτυξη και την υγεία τους. Το πρωτόγαλα, το πρώτο γάλα που παράγεται τα πρώτα 24ωρα μετά τον τοκετό, είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε αντισώματα και προστατεύει το νεογέννητο από ασθένειες. Γι’ αυτό είναι πολύτιμο τις πρώτες μέρες της ζωής του βρέφους. 

Οφέλη μητρικού θηλασμού για τη μητέρα

Ο μητρικός θηλασμός και το μητρικό γάλα συμβάλλουν στην καλή υγεία τόσο της μητέρας όσο και του βρέφους, ενώ αποτελούν αξιόπιστο τρόπο σίτισης, που είναι παράλληλα ασφαλής για το περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, τα πλεονεκτήματα του θηλασμού για τη μητέρα, συνοψίζονται στα εξής:

• Συμβολή στην ταχύτερη επούλωση της μήτρας μετά τον τοκετό. 
• Συμβολή στην απώλεια βάρους μετά την εγκυμοσύνη, εφόσον το επιπρόσθετο λίπος χρησιμοποιείται για την παραγωγή γάλακτος (Η απώλεια δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το 1,5 κιλό τον μήνα για τους πρώτους 6 μήνες του θηλασμού).
• Μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών (ειδικά σε γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού).
• Προστασία από τον καρκίνο του ενδομητρίου και από ουρολοιμώξεις.
• Ταχύτερη επαναφορά της μήτρας στην κατάσταση που ήταν προ εγκυμοσύνης.
• Ενίσχυση του συναισθηματικού δεσμού μεταξύ μητέρας και βρέφους.
• Αμεσότητα στην προσφορά του μητρικού γάλακτος, χωρίς δηλαδή τη διαδικασία παρασκευής του αποστειρωμένου φρέσκου, στη σωστή θερμοκρασία.
• Οικονομικό όφελος τόσο σε οικογενειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, εφόσον δεν ξοδεύονται χρήματα για την αγορά ξένου γάλακτος, ενώ παράλληλα μειώνονται τα έξοδα φαρμακευτικής περίθαλψης λόγω της μείωσης της νοσηρότητας.

Οφέλη μητρικού θηλασμού για το μωρό

Τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού για το μωρό συνοψίζονται στα εξής:

• Παροχή ανοσοποιητικής προστασίας και μείωση του κινδύνου λοιμώξεων.
• Προαγωγή της ανάπτυξης του εγκεφάλου και της νοητικής ικανότητας.
• Επιβράδυνση της ανάπτυξης της κοιλιοκάκης νόσου.
• Προστασία από τη νόσο του Crohn.
• Μείωση του κινδύνου εμφάνισης αλλεργιών, άσθματος και παχυσαρκίας.
• Πρόληψη για μελλοντικό κίνδυνο στεφανιαίας νόσου.
• Μείωση πιθανοτήτων εμφάνισης ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη.
• Μείωση πιθανοτήτων εμφάνισης λεμφώματος.
• Συμβολή στην ομαλή ανάπτυξη των δοντιών και της γνάθου.
• Αίσθηση όχι μόνο χαράς, αλλά ασφάλειας και αυτοπεποίθησης, συναισθήματα που το βρέφος έχει ανάγκη και το ακολουθούν σε όλη του τη ζωή, καθώς το μητρικό γάλα δρα ως συνέχεια του ομφάλιου λώρου, ώστε τόσο η μητέρα όσο και το βρέφος ν’ απολαμβάνουν τα συναισθηματικά οφέλη που διαμορφώνουν και ενισχύουν τον πρώιμο δεσμό.

“Σημάδια πείνας” του μωρού

• Τοποθέτηση χεριών στο στόμα.
• Κινήσεις των άκρων.
• Κινήσεις των χειλιών.
• Στροφή στόματος και κεφαλιού όταν νιώσει χάδι στο μάγουλο.
• Ελαφρύς ύπνος με κινήσεις των ματιών κάτω από τα βλέφαρα.

Έναρξη μητρικού θηλασμού

Πριν από κάθε θηλασμό, επιβάλλεται σωστή υγιεινή του σώματος και συνιστάται σαπούνισμα των χεριών της μητέρας και πλύσιμο του στήθους με χλιαρό νερό, αποφεύγοντας τη χρήση σαπουνιού και αντισηπτικών τα οποία προκαλούν αφαίρεση της φυσικής λιπαρότητας και δημιουργία ραγάδων. Η ιδανική στιγμή να ξεκινήσει ο θηλασμός είναι προτού το μωρό να έχει αποδιοργανωθεί κλαίγοντας. Πιο συγκεκριμένα, συνιστάται:

• Χρησιμοποίηση της θηλής για ερεθισμό του άνω χείλους του μωρού, ώστε να μπορέσει να ανοίξει καλά το στόμα του.
• Εξασφάλιση ότι το μωρό θηλάζει τη θηλαία άλω και όχι τη θηλή γι’ αυτό και προτείνεται το μωρό να οδηγηθεί προς το στήθος και όχι το στήθος προς το μωρό.
• Ήπια απομάκρυνση του μωρού από το στήθος, γλιστρώντας ένα δάχτυλο ανάμεσα στο στήθος και στη γωνία του στόματος και έναρξη δεύτερης προσπάθειας (Σε περίπτωση που το μωρό δεν μπορέσει να θηλάσει σωστά).

Διαδικασία μητρικού θηλασμού

Κατά τη διάρκεια του θηλασμού, ελευθερώνονται από την υπόφυση δύο ορμόνες: Η προλακτίνη και η ωκυτοκίνη, οι οποίες μεταφέρονται στον μαστό με το αίμα. Με την προλακτίνη πραγματοποιείται η παραγωγή του γάλακτος στις κυψελίδες και με την ωκυτοκίνη πραγματοποιείται η προώθησή του στους γαλακτοφόρους πόρους και τη θηλή. 

Το νεογνό τοποθετεί τη θηλή στο στόμα του και έπειτα, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του, τη συγκρατεί και την πιέζει, ώστε να προωθήσει το γάλα στο πίσω τμήμα του στόματος και να το καταπιεί. Όσο πιο γρήγορα πραγματοποιηθεί η τοποθέτηση του μωρού στο στήθος μετά τον τοκετό και όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα του θηλασμού, τόσο γρηγορότερα έρχεται το πρωτόγαλα και, στη συνέχεια, το κανονικό γάλα (συνήθως τρεις μέρες μετά τον τοκετό). Κατά τους πρώτους μήνες της λοχείας, πρέπει να διατίθενται για θηλασμό και οι δύο μαστοί και ο σωστός θηλασμός ξεκινά αμέσως μετά τον τοκετό, όταν το βρέφος δείξει τα πρώτα σημάδια πείνας, οπότε και τοποθετείται στο στήθος της μητέρας για πρώτη φορά. Αυτή είναι και η καλύτερη στιγμή έναρξης, γιατί το νεογνό είναι αρκετά δραστήριο και μπορεί να θηλάσει με ευκολία, ακόμα και από θηλές που έχουν κάποιο βαθμό δυσκολίας. Έτσι, μαθαίνει από νωρίς να θηλάζει με τον σωστό τρόπο και συνειδητοποιεί ότι εξακολουθεί να βασίζεται για την επιβίωσή του στην μητέρα του. 

Για έναν επιτυχημένο θηλασμό, η μητέρα πρέπει να διαθέτει ηρεμία, επιθυμία και υπομονή και θα πρέπει να βρίσκεται σε άνετη θέση για να βοηθά το βρέφος να πιάσει σωστά το στήθος. Αν υπάρχουν δυσκολίες, ο θηλασμός μπορεί να πραγματοποιηθεί με θήλαστρο για την άντληση του γάλακτος. Στα 10 λεπτά μητρικού θηλασμού, το νεογνό λαμβάνει περίπου τα 2/3 του γάλακτος και πρέπει να θηλάζει συχνά, τουλάχιστον 8-12 φορές ανά 24ωρο, ακόμα και τη νύχτα με τη διάρκεια του κάθε θηλασμού να μην ξεπερνά τα 20 λεπτά ανά στήθος. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, ειδικά την πρώτη περίοδο μετά τον τοκετό, κάποιες μητέρες μπορεί να χρειαστεί να θηλάζουν περισσότερη ώρα, καθώς το μωρό δεν είναι ακόμα εξοικειωμένο με τις θηλές και καθυστερεί η διαδικασία της κατάποσης. Σταδιακά, αυξάνεται η χωρητικότητα του στομάχου του νεογνού και η παραγωγή του μητρικού γάλακτος, η οποία ρυθμίζεται από τις ανάγκες του νεογνού. Δηλαδή, όσο το νεογέννητο ζητάει γάλα, τόσο η μητέρα παράγει. 

Γενικότερα, οι μητέρες, σε ποσοστό περίπου 95% είναι ικανές να θηλάσουν και να ικανοποιήσουν έτσι απόλυτα τις διατροφικές ανάγκες του μωρού τους. Η φύση έχει προνοήσει, ώστε κάθε γυναίκα να παράγει μητρικό γάλα, ανάλογο με τις ανάγκες του βρέφους, ανεξαρτήτως του μεγέθους του μαστού, το οποίο δεν επηρεάζει την ικανότητα παραγωγής. 

Η απάντηση στο μέχρι πότε συνιστάται ο μητρικός θηλασμός είναι η εξής:

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τη UNICEF και την Εθνική Επιτροπή Μητρικού Θηλασμού συνιστάται αποκλειστικός θηλασμός τους πρώτους 6 μήνες ζωής του νεογέννητου, χωρίς προσθήκη υποκατάστατων μητρικού γάλακτος και υγρών συμπληρωμάτων, ενώ προτείνεται η δυνατότητα συνέχισης του θηλασμού συνδυαστικά με στέρεες τροφές, έως την ηλικία των 2 ετών και για όσο ακόμα επιθυμούν μητέρα και παιδί.

Σημάδια αποτελεσματικού μητρικού θηλασμού

• Ανυπαρξία πόνου κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
• Ρυθμικές θηλαστικές κινήσεις μωρού.
• Κάτω χείλος μωρού γυρισμένο προς τα έξω.
• Πηγούνι μωρού που ακουμπάει το στήθος της μητέρας.
• Προβολή ενός τμήματος της θηλαίας άλω από το άνω χείλος του μωρού.

Τι απαγορεύεται κατά τη διάρκεια του μητρικού θηλασμού;

Ο μητρικός θηλασμός είναι μια φυσική και ευεργετική διαδικασία για τη μητέρα και το βρέφος και η συνδιαμονή τους είναι άκρως ενισχυτική του μητρικού θηλασμού. Η συνδιαμονή (rooming in) βοηθάει τη μητέρα να εκπαιδεύεται ώστε να αντιλαμβάνεται τα σημάδια πείνας του μωρού και να αναπτύσσει κώδικες επικοινωνίας μαζί του. Παράλληλα, συμβάλλει στην εξασφάλιση ηρεμίας, ασφάλειας και προστασίας στο νεογνό και γι’ αυτό πρέπει να τηρούνται κάποιοι κανόνες. Τι απαγορεύεται κατά τον θηλασμό, λοιπόν;

• Κατανάλωση αλκοόλ και καπνού, καθώς μεταφέρονται στο μητρικό γάλα και μπορεί να βλάψουν το βρέφος.
• Χρήση φαρμάκων χωρίς τη συμβουλή του παιδιάτρου, καθώς κάποια ενδέχεται να είναι επικίνδυνα για το βρέφος.
• Θηλασμός κατά τη διάρκεια κολικών του βρέφους, καθώς μπορεί να προκαλέσει επιδείνωση του πόνου.
• Χρησιμοποίηση μπιμπερό και χορήγηση συμπληρώματος πριν από την ηλικία των 3 εβδομάδων. Συμπλήρωμα γάλακτος πρέπει να δίνεται μόνο έπειτα από επικοινωνία με τον παιδίατρο και πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του, λόγω του ότι θα γνωρίζει το ιστορικό της κύησης και του τοκετού και θα έχει υποβάλει το νεογέννητο στις απαραίτητες εξετάσεις.
• Διακοπή του θηλασμού πριν τους 6 μήνες, εκτός και αν υπάρχει ιατρική ένδειξη.

Μητρικός θηλασμός και διατροφή

• Συνέχιση της ίδιας υγιεινής διατροφής με εκείνη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο θηλασμός έχει ανάγκη από ενέργεια και γι’ αυτό δεν χρειάζονται δίαιτες.
• Κατανάλωση αρκετού νερού, γάλακτος και χυμών.
• Αποφυγή μεγάλης κατανάλωσης καφέ και αλκοόλ.

Μητρικός θηλασμός και κολικοί μωρού 

Οι κολικοί μωρού ξεκινούν συνήθως μετά τις 2-3 πρώτες εβδομάδες ζωής και, προκειμένου οι ειδικοί να εξακριβώσουν την ύπαρξή τους, ακολουθούν τον “κανόνα των τριών”. Σύμφωνα με αυτόν, το έντονο και αδιάκοπο κλάμα ενός μωρού (που εντείνεται το βράδυ), για 3 τουλάχιστον ώρες την ημέρα, για 3 ημέρες την εβδομάδα και για περισσότερο από 3 εβδομάδες, μαρτυράει την ύπαρξή τους. Το γεγονός αυτό, ενδεχομένως να οφείλεται στο ανώριμο πεπτικό σύστημα του μωρού, όμως μπορεί και να συνδέεται και με τον θηλασμό και στη διατροφή της μητέρας. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει εκείνη να παρατηρεί πότε εμφανίζονται οι κολικοί και έπειτα να αποφύγει την τροφή που είχε καταναλώσει, ώστε να διαπιστώσει εάν σε εκείνη οφειλόταν ο κολικός.

Ο μαιευτήρας – γυναικολόγος Δρ. Σπυρίδων Καπελής βρίσκεται στη διάθεσή σας για να ενημερώσει πλήρως σχετικά με τον μητρικό θηλασμό. Πραγματοποιήστε την επικοινωνία σας με τον γιατρό και κλείστε το ραντεβού σας για να συζητήσετε από κοντά οτιδήποτε θέλετε να γνωρίζετε.